အ (န၊ နာ) - အႏၲရ ႒က ရက္ မွ အနာ၀ရ ဏိယ ။

အႏၲရ ႒က ရက္ ၈-ပါး။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္ (ေသမင္းငင္ရက္ ၈-ပါး)၌ ယူပါေလ။

အႏၲရာယ္ႀကီး ၅-ပါး။ ။ မ်က္ေမွာက္ဘ၀၌ သဂၢႏၲရာယ္ မဂၢႏၲရာယ္ နတ္ျပည္ စ်ာန္ မဂ္ဖိုလ္တို႔ကိုတားျမစ္တတ္ေသာတရား ၅-ပါး။ ၀ိနည္းပါစိတ္ပါဠိေတာ္ ၁၇၅။ ႒။ ၁၃၈-၌ အက်ယ္႐ႈပါ။
(၁) ကမၼႏၲရာယ္- ပဥၥာနႏၲရိယကံႏွင့္ ဘိကၡဳနီမ၌က်ဴးလြန္မႈ၊
(၂) ကိေလသႏၲရာယ္- ကိေလသာဆယ္ပါးတြင္ပါ၀င္ေသာ နိယတမိစၦာဒိ႒ိ၊
(၃) ၀ိပါကႏၲရာယ္- အဟိတ္ç ဒိြဟိတ္ ပဋိသေႏၶ ၀ိပါက္စိတ္၊
(၄) အရိယူပ၀ါဒႏၲရာယ္- အရိယာပုဂိၢဳလ္မွန္း သိသိç မသိသိ ျပစ္မွားလိုစိတ္ျဖင့္ ကဲ့ရဲ႕စြပ္စြဲျခင္း (ေတာင္းပန္လွ်င္ေျပေပ်ာက္၏၊)
(၅) အာဏာ၀ီတိကၠမႏၲရာယ္-လြန္က်ဴးလိုေသာေစတနာျဖင့္ သင့္ေရာက္ေသာ အာပတ္။

အနႏၲႀကီး ၄-ပါး။ ။ အဆံုးအပိုင္းအျခားမရွိေသာအရာ ေလးပါး၊ (အ႒သာလိနီ၊) ၂၀၄။ ဗုဒၶ၀ံသ-ပါ-၃၀၅။ ႒။ ၁၆၃။ (၁) အာကာသ အနႏၲ၊
(၂) စကၠ၀ါဠ အနႏၲ၊
(၃) သတၱ၀ါအနႏၲ၊
(၄) ဥာဏ္ေတာ္ အနႏၲ၊
"ေကာင္းကင္, စကၠ၀ါ၊ သတၱ၀ါ, ဥာဏ၊ ေလးနႏၲတြင္၊ ဆံုးစမရွိ၊ ဥာဏ္ေတာ္ရွိသည္၊ မုနိထြတ္တင္" (မဃေဒ၀ လကၤာသစ္။)

အနႏၲကြာေ၀းျခင္းႀကီး ၄-ပါး။ ။ ၎င္းအေျဖကို (ဆက္စပ္လို႔မရႏိုင္ေအာင္ ေ၀းေသာအရာႀကီး ၄-ပါး)၌ ၾကည့္ပါ။

အနႏၲဂုဏ္ရွင္ ၅-ပါး။ ။ အနေႏၲာ အနႏၲငါးပါးလည္းဟူ၏။ ပညာရွိသူေတာ္ေကာင္းတို႔ ပညတ္ထားရွိခဲ့ေသာ အနႏၲေက်းဇူးဂုဏ္ရွင္ငါးပါး။
(၁) ဗုဒၶ- ဘုရားရွင္ကိုယ္ေတာ္ျမတ္၊
(၂) ဓမၼ- ဘုရားရွင္၏တရားေတာ္မ်ားႏွင့္အျခားယဥ္ေက်းမႈတရားစုဟူသမွ်၊
(၃) သံဃ- ရဟန္းေတာ္မ်ား၊
(၄) မာတာပိတု- ေမြးသမိခင္ ေမြးသဖခင္ မိခင္ဖခင္ႏွင့္အလားတူေက်းဇူးျပဳသူ၊
(၅) အာစရိယ- အတတ္ပညာေပးသူç ဆိုဆံုးမသူ ဆရာ။

အနႏၲရိယကံႀကီး ၅-ပါး။ ။ ဥပရိပဏၰာသ။ ပါ။ ၁၁၀။ ႒။ ၇၄။ ပဥၥာနႏၲရိယကံလည္းဟူ။
(၁) မာတုဃာတက-အမိရင္းကိုသတ္သူ၊
(၂) ပိတုဃာတက- အဖရင္းကိုသတ္သူ၊
(၃) အရဟႏၲဃာတက- ရဟႏၲာကိုသတ္သူ၊
(၄) ေလာဟိတုပၸါဒက- ဘုရားအားေသြးစိမ္းတည္ေအာင္ျပဳသူ၊
(၅) သံဃေဘဒက- သံဃာေတာ္တို႔အား ဂိုဏ္းအသင္းခြဲသူ၊
ထိုငါးေယာက္ကား ကုသိုလ္ေကာင္းမႈမည္မွ်ပင္ျပဳျပဳ ေသသည္၏အျခားမဲ့၌ အ၀ီစိငရဲ စသည္သို႔မုခ်သြားေရာက္ခံစားရမည္ ဟုမွတ္။

အနရိယ ေ၀ါဟာရမ်ိဳး ၈-ပါး။ ။ အရိယာမဟုတ္သူတို႔၏ စကားမ်ိဳးရွစ္ပါး။ ခုဒၵက၀တၳဳ ၀ိဘင္းပါဠိေတာ္ႏွင့္ ပါစိတ္အ႒ကထာ။
(၁) အ ဒိေ႒ ဒိ႒ ၀ါဒိတာ- မျမင္သည္ကို အျမင္လုပ္၍ေျပာျခင္း၊
(၂) အသုေတ သုတ၀ါဒိတာ- မၾကားကို အၾကားလုပ္၍ေျပာျခင္း၊
(၃) အ မုေတ မုတ ၀ါဒိတာ- မထိကိုအထိလုပ္၍ေျပာျခင္း၊
(၄) အ ၀ိညာေတ ၀ိညာတ ၀ါဒိတာ- မသိကို အသိလုပ္၍ေျပာျခင္း၊
(၅) ဒိေ႒ အ ဒိ႒ ၀ါဒိတာ- အျမင္ကို မျမင္လုပ္၍ေျပာျခင္း၊
(၆) သုေတ အ သုတ ၀ါဒိတာ- အၾကားကို မၾကားလုပ္ေျပာျခင္း၊
(၇) မုေတ အ မုတ ၀ါဒိတာ- အထိကို မထိလုပ္ေျပာျခင္း၊
(၈) ၀ိညာေတ အ ၀ိညာတ ၀ါဒိတာ-အသိကို မသိလုပ္ေျပာျခင္း။

အနာမ်ိဳး ၉၆-ပါး။ ။ ဒသဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၃၄၃။ ၎င္း။ ႒။ ၃၁၇-ႏွင့္ မဟာနိေဒၵသ။ ပါ။ ၁၀၊ ၁၃၊ ၃၅၊ ၁၉၅၊ ၂၀၈၊၃၁၉၊ ၎င္း။ ႒။ ၅၁-တို႔၌ အက်ယ္႐ႈ။
(၁) စကၡဳ ေရာေဂါ- မ်က္စိ၌ျဖစ္ေသာအနာ၊
(၂) ေသာတ ေရာေဂါ-နားတြင္း၌ျဖစ္ေသာအနာ၊
(၃) ဃာနေရာေဂါ- ႏွာေခါင္းတြင္း၌ျဖစ္ေသာအနာ၊
(၄) ဇိ၀ွာ ေရာေဂါ- လွ်ာ၌ျဖစ္ေသာအနာ၊
(၅) ကာယ ေရာေဂါ- ကိုယ္၌ျဖစ္ေသာအနာ၊
(၆) သီသ ေရာေဂါ- ဦးေခါင္း၌ျဖစ္ေသာ အနာ၊
(၇) ကဏၰ ေရာေဂါ- နားရြက္၌ျဖစ္ေသာအနာ၊
(၈) မုခ ေရာေဂါ- ခံတြင္း၌ျဖစ္ေသာအနာ၊
(၉) ဒႏၲ ေရာေဂါ- သြား၌ျဖစ္ေသာအနာ၊
(၁၀) ကာေသာ- ေခ်ာင္းဆိုးနာ၊
(၁၁)သာေသာ- ႀကိဳ႕ထိုးနာ၊
(၁၂) ပိနာေသာ- ႏွာေခါင္းအာ၀၌ျဖစ္ေသာအနာ၊
(၁၃) ဍာေဟာ- တစ္ကိုယ္လံုးပူေစတတ္ေသာအနာ၊
(၁၄) ဇေရာ- ဖ်ားေသာအနာ၊
(၁၅) ကုစၦိေရာေဂါ- ၀မ္း၌ျဖစ္ေသာအနာ၊
(၁၆) မုစၦာ- ေတြေ၀ေမ့ေမာေစတတ္ေသာအနာ၊
(၁၇) ပကၡႏၵိကာ- ေသြးကိုသြန္အန္တတ္ေသာ ၀မ္းေလနာ၊
(၁၈) သူလာ- ထိုးက်င္ေစတတ္ေသာ၀မ္းေလနာ၊
(၁၉) ၀ိသုစိကာ- ႀကီးစြာ၀မ္းေလွ်ာက်ေသာ အနာç ကာလနာ၊
(၂၀) ကူ႒ံ- ႏူနာ၊
(၂၁) ဂေ႑ာ- အိုင္းနာ ျမင္းဖု စေသာအနာ၊
(၂၂) ကိလာေသာ- ညႇင္း တင္းထိပ္နာ၊
(၂၃) ေသာေသာ-အဆုတ္နာ၊ ကုတ္ဟီးနာ၊ ပန္းနာ၊
(၂၄) အပၸမာေရာ- ၀က္႐ူး၊ ၾကက္႐ူး၊ နတ္ဘီလူး ဖမ္းစားေသာအနာမ်ိဳး၊
(၂၅) ဒဒၵဳ- ေပြးနာ၊
(၂၆) ကစၦဳ- ၀ဲႀကီး၀ဲစိုနာ၊
(၂၇) က႑ဳ- ၀ဲငယ္ ၀ဲေျခာက္နာ။
(၂၈) နခသာ-ေျခသည္းလက္သည္းတို႔ျဖင့္ျခစ္မိရာအရပ္က ျဖစ္ေပၚေသာအနာ၊
(၂၉) ၀တစၦိကာ- ေျခဖ၀ါး၊ လက္ဖ၀ါးျပင္တို႔၌ အမွ်င္အမွ်င္ကြဲအက္ေသာအနာ၊
(၃၀) ေလာဟိပိတၱံ- ေသြးသည္းေျခနာ၊ သို႔မဟုတ္ နီေသာသည္းေျခနာ၊
(၃၁) မဓုေမေဟာ- ဆီးခ်ိဳနာ၊
(၃၂) အံသာ- အရိယိုနာ၊
(၃၃) ၀ိဠကာ- ထြတ္ျမင္းနာ ေဖါေယာင္နာ၊
(၃၄) ဘဂႏၵလာ- ဂယင္ဂ်ီနာ, ဘင္နာ, ဘဂႏၵိဳလ္နာ၊
ဤပါဠိေတာ္ျမတ္၌ မ်က္စိနာအစ ဘဂႏၵိဳလ္နာ အဆံုးရွိေသာ ၃၄-ပါးတို႔တြင္ "နခသာ, အပၸမာေရာ" ၎အနာ ၂-ပါးမွာ သည္းေျခ,သလိပ္, ေလတို႔ေၾကာင့္ မျဖစ္မူ၍ အၾကြင္း ၃၂-ပါးေသာအနာတို႔သည္သာ သည္းေျခ, သလိပ္,ေလတို႔ေၾကာင့္ျဖစ္ကုန္ရကား သည္းေျခနာ ၃၂-ပါး၊ သလိပ္နာ ၃၂-ပါး၊ ေလနာ ၃၂-ပါး၊ ေပါင္း အနာမ်ိဳး ၉၆-ပါးျဖစ္သတည္း။
မွတ္ခ်က္။ ။
(၁) ပိတၱ သမု႒ာနာ- သည္းေျခေၾကာင့္ျဖစ္ကုန္ေသာအနာမ်ိဳး။
(၂) ေသမွ သမု႒ာနာ- သလိပ္ေၾကာင့္ျဖစ္ကုန္ေသာအနာမ်ိဳး။
(၃) ၀ါတ သမု႒ာနာ ေလေၾကာင့္ျဖစ္ကုန္ေသာအနာမ်ိဳး။
(၄) သႏၷိပါတာ-သည္းေျခ သလိပ္ ေလသံုးပါးတို႔ ေပါင္းစုျဖစ္ေသာအနာမ်ိဳး၊
(၅) ဥတု ပရိဏာမဇာ- ဥတုေဖါက္ျပန္၍ျဖစ္ေသာအနာမ်ိဳး၊
(၆) ၀ိသမ ပရိဟာရဇာ- ကိုယ္ခႏၶာကို မညီညြတ္ က်န္းမာေရးႏွင့္ဆန္႔က်င္ဘက္ ေဆာင္ရြက္ျခင္းေၾကာင့္ျဖစ္ေသာအနာ၊
(၇) ၾသပကၠမိကာ- ထိုးခုတ္ သတ္ျဖတ္ျခင္းစေသာ သူတစ္ပါးတို႔လံု႔လေၾကာင့္ျဖစ္ေသာအနာ၊
(၈) ကမၼ ၀ိပါကဇာ- ကံေၾကာင့္ျဖစ္ေသာအနာ ၀ဋ္နာမ်ိဳး၊
(၉) သီတံ- ခ်မ္းေအးျခင္း၊
(၁၀) ဥဏွံ- ပူေလာင္ျခင္း၊
(၁၁) ဇိဃစၦာ- ဆာေလာင္ျခင္း၊
(၁၂) ပိပါသာ- မြတ္သိပ္ျခင္း၊
(၁၃) ဥစၥေရာ- က်င္ႀကီးစြန္႔လိုျခင္း၊
(၁၄) ပႆာေ၀ါ- က်င္ငယ္စြန္႔လိုျခင္း။
ယင္းတို႔ကိုလည္း ဒသအဂၤုတၱိဳရ္ပါဠိေတာ္၌ အနာဟုပင္ဆက္လက္ေဖၚျပေပေသး၏ဟု မွတ္ရာ၏။

အနာမ်ိဳး ၉၈-ပါး တစ္နည္း။ ။ မဟာေသေနန-ဟူေသာပုဒ္ကို ေတမိဇာတ္အ႒ကထာ၌
"မဟာေသေနနာတိ ပဥၥ၀ီသတိဘယ ဒြတၱႎသကမၼကရဏ အ႒န၀ုတိ ေရာဂပၸမုခါဒိ၀ေသန ပုထုေသေနန"ဟု ဖြင့္ဆိုထားခ်က္အရ ျဖစ္၏၊ အထက္ပါ ၉၆-ပါးတြင္ "နခသာ-ေျခသည္း လက္သည္းျခစ္မိေသာအနာ အ ပမာေရာ- ၀က္႐ူး ၾကက္႐ူးနာ, ၎င္း ၂-ပါးထည့္သြင္းကာ ၉၈-ပါးဟုေရတြက္ရာ၏။

အနာဂတ္အဓြန္႔တရား ၃-ပါး။ ။ ၎င္းအေျဖကို "အဓြန္႔ ၃-ပါး"၌ ဆိုခဲ့ၿပီ။

အနာဂါမ္မ်ိဳး ၅-ပါး။ ။ မဟာ၀ဂၢသံယုတ္။ ပါ။ ၂၄၈။ ႒-၂၉၂။ အနာဂါမ္ဘ၀မွ အထက္မဂ္ ဖိုလ္ က်ေအာင္က်င့္၍ပရိနိဗၺာန္ျပဳၾကကုန္ေသာ သုဒၶါ၀ါသ ၅-ဘံု၌ အနာဂါမ္ပုဂိၢဳလ္အျပား ၅-ပါး။
(၁) အႏၲရာယ ပရိနိဗၺာယီ- အသက္အပိုင္းအျခားအလယ္၌သာလွ်င္ ပရိနိဗၺာန္ျပဳေသာ အနာဂါမ္၊
(၂) ဥပဟစၥ ပရိနိဗၺာယီ- အသက္အပိုင္းအျခားအလယ္ကိုလြန္၍ ပရိနိဗၺာန္ျပဳေသာအနာဂါမ္၊
(၃) အသခၤါရ ပရိနိဗၺာယီ- ခ်မ္းသာစြာပရိနိဗၺာန္ျပဳေသာ အနာဂါမ္၊
(၄) သသခၤါရ ပရိနိဗၺာယီ- ပင္ပန္းဆင္းရဲစြာပရိနိဗၺာန္ျပဳေသာ အနာဂါမ္၊
(၅) ဥဒၶံ ေသာတအကနိ႒ာဂါမီ- အထက္အထက္ေသာဘံုစဥ္၌ တပ္ေသာအလ်ဥ္ျဖင့္ အကနိ႒ဘံုသို႔ေရာက္ေသာအနာဂါမ္။

အနာဂါမ္မ်ိဳး ၇-ပါး။ ။ သတၱဂၤုတၱရ။ ပါ။ ၄၄၉။ ႒။ ၁၇၂-၌အက်ယ္႐ႈပါ။

အနာဂါမ္ပုဂိၢဳလ္ ၄၈-ေယာက္။ ။ ၎င္းသ႐ုပ္မ်ားကို အဘိဓမၼာပုဂၢလပညတ္ပါဠိေတာ္။ ၁၁၉။ ၁၂၀။ ၎င္း ႒။ ၄၇မွ၅၃-အထိ။ သုတၱနိပါတ္ အ႒ကထာ။ ပ-အုပ္။ ၂၈၂။ ခုဒၵကပါဌ အ႒ကထာ။ ၁၅၃-တို႔၌ ႐ႈပါကုန္။

အနာဂါမ္၏အဂၤါလကၡဏာ ၆-ပါး။ ။ အနာဂါမ္ပုဂိၢဳလ္သည္ ဤအဂၤါေျခာက္ပါးႏွင့္ျပည့္စံု၏ဟု
အဂၤုတၱိဳရ္ဆကၠ၌ဆိုသည္။
(၁) မဆုတ္နစ္ေသာသဒၶါရွိျခင္း၊
(၂) မေကာင္းမႈတို႔၌လြန္စြာရွက္ျခင္း၊
(၃) ဒုစ႐ိုက္မႈတို႔၌ လြန္စြာေၾကာက္ျခင္း၊
(၄) လြန္ကဲေသာ၀ီရိယရွိျခင္း၊
(၅) သတိတရားလြန္စြာေကာင္းျခင္း၊
(၆) ပညာအဆင္အျခင္လြန္စြာရွိျခင္း။

အနာေရာဂါ၊ ကင္းေပ်ာက္ရာ၊ ၁၀-ျဖာတရား၊ အဘယ္နည္း?။ ။ ၎အေျဖ (ေရာဂါေပ်ာက္ၿငိမ္းေၾကာင္းတရား၁၀-ပါး)၌ ဆိုအံ့။

အနာေရာဂါရျခင္း၏ အေၾကာင္းရင္း ၈-ပါး။ ။ သဠာယတနသံယုတ္။ ပါ။ ၄၂၈။ ႒။ ၁၂၁။ မိလိႏၵပဥႇာ။ ပါ။၁၃၇-၌ အက်ယ္႐ႈပါ။ (ေယဘုယ်နည္း၊)
(၁) ၀ါတ သမု႒ာန- ေလေၾကာင့္၊
(၂) ပိတၱသမု႒ာန- သည္းေျခေၾကာင့္၊
(၃) ေသမွ သမု႒ာန- သလိပ္ေၾကာင့္၊
(၄) သႏၷိပါတိက- အထက္ပါအေၾကာင္းတို႔ စုေပါင္းမိေသာေၾကာင့္၊
(၅) ဥတု ၀ိပရိဏာမ- ဥတုေဖါက္ျပန္ေသာေၾကာင့္၊
(၆) ၀ိသမ ပရိဟာရ- အစာအာဟာရမညီညြတ္မႈေၾကာင့္၊
(၇) ၾသပကၠမိက- သူတစ္ပါးတို႔႐ိုက္ႏွက္ပုတ္ခတ္မႈေၾကာင့္
(၈) ကမၼ၀ိပါက- ကံေၾကာင့္။

အနာ၀ရ ဏိယ ဂုဏ္ေတာ္ ၄-ပါး။ ။ ဘုရားရွင္အား သူတစ္ပါးတို႔မဖ်က္ဆီးမပိတ္ပင္ႏိုင္ေသာ ဂုဏ္ေတာ္ ၄-ပါး။ (၁) ဘုရားရွင္အားရည္မွတ္၍ စီရင္အပ္ေသာလာဘ္၊
(၂) တစ္လံမွ်ေသာ ဗ်ာမပဘာေခၚ ေရာင္ျခည္ေတာ္၊
(၃) သဗၺညဳတဥာဏ္ေတာ္၊
(၄) ဘုရားရွင္၏အသက္ေတာ္။